KÜLLİYELER:
1 – Yılanlı Külliyesi:
Cami, türbe, Dar-üş Şifa, İmaret, Şadırvan yapıları ile tam bir koplekstir. Külliye Abdülkadir Geylani hazretlerinin 4. oğlu Abdülfettah-ı Veli tarafından M. 1210 yılında kurulmuştur. 1827 yılında meydana gelen yangından sonra onarılmış ve bazı bölümleri yeniden yapılmıştır.
Yılanlı Dar-üş Şifası Porteli:
Kesme taştan inşa edilen yapı girişi M.1271 yılının taş süsleme özelliklerini göstermektedir. Taş işçiliği olarak kitabe yazılmış geometrik ve bitkisel süsleme yapılmıştır. Yakınında bir taş üzerinde kabartma olarak “Yılan Motifi” görülmektedir.
2 – Nasrullah Külliyesi:
Camii, Şadırvan, Köprü ve medrese ile şehrin sembol yapılarındandır. 2. Beyazıt Döneminde 1506 yılında Nasrullah Kadı tarafından yaptırılmıştır. Geçen sürelerdi bazı ekler ve büyütmeler ile genişletilmiştir.
Külliye İçersinde Yer Alan Münire Medresesi ( Bayraklı Medrese )
1824 yılında Reis-ül Küttap Hacı Mustafa Efendi tarafından yaptırılmıştır. Her birinde 10-12 öğrenci barındıracak ocaklı 23 odalı öğrenci yurdunun geçtiğimiz yıllarda boşaltılması sonucu Kastamonu Valiliğince turizm amaçlı El Sanatları Çarşısına dönüştürülmek üzere çalışmaları tamamlanmak üzeredir.
3 – Şeyh Şaban-ı Veli (Hz Pir) Külliyesi :
İlin en büyük ve en önemli dini turizm merkezidir. Hisarardı semtinde yer alan külliye; Camii, Türbe, Asa Suyu,Şadırvan, Kütüphane ve Ahşap Konaklardan meydana gelmektedir. Külliyede M.1575-1900 yılları arasında yapılanmalar ile genişlemiştir.
4 – Benli Sultan Külleyisi :.
Ilgaz Dağının kuzey eteğinde, İl Merkezine 30 km mesafede, Ahlat Köyünde bulunmaktadır. Camii, Türbe, Mutfak ve Misafirhaneden müteşekkildir. Kayıtlarda geçen medrese ve kütüphane yapıları günümüzde bulunmamaktadır.
Misafirhane yapısı, M.1515-1520 yıllarında Yavuz Sultan Selim Han döneminde, muhtemelen onun emriyle yapılmıştır. İl’ in önemli dini turizm merkezlerinden biridir.
5 – İsmail Bey Külliyesi ( Aşağı İmaret ) :.
Candaroğlu Hükümdarı İsmail Bey tarafından, adını verdiği İsmail Bey Mahallesinde, tabii kayalık arazi üzerinde, şehire hakim bir mevkiide, cami, türbe, medrese, han, imaret olarak inşa edilmiştir. M.1460 – 1514 tarihleri arasında yapılanma tamamlanmıştır.
6 – Yakup Ağa Külliyesi ( Ağa İmareti – Yukarı İmaret ) :
Şehrin batı yakasında, şehre hakim tepe üzerinde, cami, medrese, sübyan mektebi, imaret mutfağı ve misafirhaneden müteşekkil tam bir külliyedir.
Külliye, 1547 yılında Kanuni Sultan Süleyman’ın hazine reisi – kilercibaşısı Yakup Ağa tarafından yaptırılmıştır.
CAMİİLER :
1 – Atabey Gazi Camii (Kırk Direkli Camii) :
Çobanoğulları (Atabeyler) dönemine ait olan camii, ilin en eski ve en büyük camilerindendir. Kastamonu da hüküm süren (Atabey) Muzaffer Yavlak Aslan zamanında yapılmış olması muhtemel olup, M.1273 yılında inşa edildiği anlaşılmaktadır.
Kesme ve moloz taştan duvarları olan yapının üzerini (40) direk üzerine oturan ahşap tavan örtmekte olduğundan halk tarafından KIRK DİREKLİ CAMİİ olarak anılmaktadır.
Atabey Gazi Kastamonu Kalesini Bizanslılardan cuma günü fethettiği ve buradaki kiliseyi camiye dönüştürerek ilk cuma namazını kılmasından dolayı Fetih Camii olduğu bilinmektedir. Dolayısıyla günümüzde de adet olarak cuma hutbesi için minbere kılıç ile çıkılmaktadır.
2 – İbn-i Neccar (Eli Güzel) Camii :
İbn-i Neccar (Yavuz Selim) Mahallesinde bulunan camii kesme taştan zarif ve güzel Candaroğulları Dönemi yapısıdır. M.1353 yılında yapılmıştır. Camiye girişteki iki kanatlı, meşe ağacından panolar içindeki yazılı ve motiflerle işli kapısı nadir – güzel örneklerden olup, M.1356 yılında Ankara lı nakkaş Mahmut Oğlu Abdullah tarafından yapılmıştır.
Aynı usta adını ve benzeri kapıyı Kasaba Köyü Mahmut Bey Camiinde de görmekteyiz.
3 – Kasaba Köyü – Mahmut Bey Camii :
Şehrin kuzey-batısında, Daday İlçesi güzergahında, şehre 18 km mesafede Kasaba Köyünde bulunmaktadır. M. 1366 yılında Candaroğlu Hükümdarı Mahmut Bey tarafından yaptırılmıştır. Dıştan sade bir görünümde olan yapının iç yapı tarzı ve süslemesi nadir örneklerdendir.
İçten ahşap tavanı taşıyan sistem, kıble yönünde uzanan ve dört direk üzerinde atılan uzunlamasına ve yatay hatıllarla çatılmıştır. “Bindirme Tekniği” nde çivi kullanılmadan yapılan tek camidir. Ahşap tavanı, katlı mahfelleri ahşap işçiliğinin yanısıra kök boyadan nebati süslemeleri ile ünlüdür.
Camiinin giriş kapısı ahşap oyma sanatının şaheserlerindendir.
1 – Karanlık Evliya Türbesi :
Türbe tamamen Selçuklu tipi eseridir. Kesme taştan sekiz köşeli yapılmış ve üzeri dıştan sivri külah ile örtülmüştür. İki katlıdır. Sanduka alt kattadır. Cobanlar dönemi hükümdarlarından birine ait olduğu; belki de Hüsamettin Çoban’ın medfun olduğu tahmin edilmektedir. Yanında, bitişik konumda türbe mescidi yer almaktadır.
2 – Aşıklı Sultan Türbesi :
İki katlı yapının ön cephesi Selçuklu tarzında taş işlidir. Alttaki tonozlu bölümde 5 sanduka bulunmaktadır. Bunlardan ortadaki sandukadaki zat halk tabiriyle Aşıklı Sultan’dır Kastamonu Kalesinin fethinde düşman okuyla şehit olan ve buraya defnedilen kumandanın mezarı üzerine Selçuklu döneminde yapının inşa edildiği tahmin edilmektedir.
Sanduka içinde zatın ayak bileklerine kadar bozulmamış halde görülebilmektedir.
3 – Atabey Gazi Türbesi :
Atabey Gazi Camiinin doğu cephesinde bitişik durumdadır. Tuğladan örülü dıştan yuvarlak, içten sekiz köşeli olup özeri kubbe ile örtülüdür.
İçerdeki üç sandukadan büyük olanı Kastamonu Fatihi Atabey Gazi (Muzaffereddin Yavlak Aslan) ye, yanındaki kızına, diğeri de şehit Kırkkızlardan biri olduğu bilinmektedir.
4 – Hepkebirler Türbesi :
Aynı isimle anılan caminin yanında iki türbe yer almaktadır. Camii girişine göre sağ taraftaki türbedeki dört yatırdan biri olan (Kays-ül Hemadani Asgar) adındaki sahabe İstanbul – Eyüp’te medfun bulunan Eyüp El Ensari (Eyüp Sultan) ile İstanbul’un fethi için yola çıkan zattır.
5 – Müfessir Alaaddin Türbesi :
Kale Kapısı semtinde, Tevser Tepesinde bulunmaktadır. M.1289 yılında Candaroğlu Hükümdarı Şemsettin Yaman Candar tarafından yaptırıldığı kayıtlardan anlaşılmaktadır.
Müfessir Alaaddin Hz. Belh veya Buhara’dan gelmiş olan tevsir alimi olup farsça bir tefsiri ile yalan hadisleri tetkik eden ve reddeden bir eseri bulunmaktadır.
Türbede ayrıca altı zatın daha sandukası bulunmaktadır.
6 – Terzi Köyü – Adil Bey Türbesi :
Kesme taştan iki katlı yapıdır. 1. kat kare planlı. 2. kat dıştan yedi köşeli, içten silindirik gövdeli olup, üzeri içten kubbe, dıştan sivri külahla örtülüdür.
Alt katta yer alan altı sandukadan ortadakinin kefeni solmamış, bedeni bütün olarak durmaktadır. Üst katta ortadaki kesme taş sanduka altındaki Adil Bey’in mezar sandukasını işaret etmektedir.
Candaroğlu Adil Bey M.1345-1361 yılları arasında hükümdarlık yapmıştır.
7 – Hatun Sultan Türbesi :
Kırkçeşme Mahallesinde bulunmaktadır. Kesme ve moloz taştan kare planlı olup, üzeri basık kubbe ile örtülüdür. M.1436 yılında (Yıldırım Beyazıt’ın Oğlu) Sultan Mehmet Çelebi’nin kızı Hatun Sultan tarafından yaptırılmıştır.
Hatun Sultan, Candaroğlu Hükümdarı İbrahim Bey’ in eşi, Fatih Sultan Mehmet in halasıdır. Türbede toplam yedi lahit yer almaktadır.
8 – Şeyh Mehmet Efendi ( Sacayaklı Sultan ) Türbesi :
İl’e 18 km mesafede Hacıveli Köyünün Şeyh Mahallesinde bulunmaktadır. Şeyh Mehmet Efendi Şeyh Şaban-ı Veli Hz.’nin halifesidir. M.1662 yılında yapılmıştır.
Türbede hanımı ve oğlu da medfundur. Yanındaki camiden, burada bir aşevi – imaret olduğu da anlaşılmaktadır.
